Wij stellen u voor aan Jeroen de Ridder (1978), filosoof. Hij is universitair docent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Zijn domein is de epistemologie, of kennisleer, de tak van de filosofie die de aard, oorsprong, voorwaarden voor en reikwijdte van kennis en het weten onderzoekt. Het vakgebied is vooral vooraanstaand binnen de analytische filosofie en er worden dan ook vaak verbanden gelegd met inzichten uit de logica. Daarnaast houdt hij zich bezig met wetenschaps- en godsdienstfilosofie. Hij was, naar eigen zeggen, als kind een beetje nerdy. Altijd het slimste jongetje van de klas. Veel lezen en bezig zijn met sterrenkunde en ruimtevaart. (lacht) ‘Dinosaurussen had je toen nog niet.’ Na het gymnasium ging hij technische bestuurskunde studeren in Delft. Daarna filosofie aan de Vrije Universiteit. Jeroen is een inspirerende vent: jonge uitstraling, breed georiënteerd, alles beschouwend en bevragend, consequent, overtuigend en goedlachs.
‘Ik ben van de analytische kant, gefocust op heldere begrippen en precieze argumenten: Wat is kennis? Wat zijn bronnen van kennis? Wat kunnen we weten en wat niet? Wat zijn de grenzen van kennis?’
‘Mijn ouderlijk milieu was niet academisch. Het was wel een praatgezin. Niet autoritair en niet bekrompen. Er was wel ruimte om te denken. Misschien is het daar begonnen….Ik weet het niet goed.’
‘Op technische bestuurskunde was ik eigenlijk al gauw uitgekeken. Te beperkt. Ik maakte tijdens ondersteunende colleges kennis met het vak filosofie. Daar werd ik warm van. Dat raakte me op een dieper niveau. Daar kreeg ik energie van. Ik was verkocht. Zodoende ben ik in twee vakken afgestudeerd.’
‘Ik begon als student met Schopenhauer. Groots en meeslepend. De wereld als wil en voorstelling. Ik werd er door gegrepen. Achteraf bezien studentikoze grootheidswaan…..’
‘Voor mij is de relevantie van filosofie: beter leren nadenken. Er wordt veel slordig nagedacht, zelfs door wetenschappers. Er worden conclusies getrokken die absoluut niet te rechtvaardigen zijn. Veel populair wetenschappelijke literatuur gaat er mank aan.’
‘Gelukkig is er filosofie (lacht)……..Al heeft het misschien ook wel iets arrogants om te denken dat je in staat bent iets te vinden over het werk van anderen.‘
Tja, wat is weten?….. Ik denk dat we veel dingen kunnen weten. Wat ik vanmorgen heb gegeten, hoe mijn kinderen heten, enzovoorts. Van veel trivialiteiten kunnen we zeker zijn. Maar zodra iets het triviale overstijgt ligt het anders. Zelfs wetenschappelijke feiten blijken vaak op termijn niet waar te zijn. We denken dat we iets weten, maar dan is het toch weer anders. In ‘The half-life of facts’ beschrijft Samuel Arbesman de houdbaarheid van kennis op diverse wetenschappelijke gebieden. Hij komt voor de medische wetenschap op een halfwaardetijd van vijftig jaar: binnen een halve eeuw blijkt de helft van veel zogenaamde feiten gewoon niet te kloppen Fascinerend, niet?’
‘De kwantummechanica en de relativiteitstheorie zijn twee van de meest succesvolle natuurkundige theorieën, allebei ondersteund door bergen bewijs. Ze moeten dus wel een kern van waarheid bevatten. Toch sluiten ze elkaar uit. Het is zoeken naar een allesomvattende theorie die beide bij elkaar kan brengen. Zo ingewikkeld is het soms om kennis te vergaren.’
‘Kennis is een lastig begrip. Er zitten ongetwijfeld ook grenzen aan wat we kunnen weten. Kunnen we bijvoorbeeld met ons eigen bewustzijn doorgronden wat bewustzijn is? Maar als kennis niet haalbaar is, kan het ook waarde toevoegen als je ideeën ontwikkelt over hoe dingen zouden kunnen werken.’
‘Waarheid. Is er wel waarheid? Ik denk van wel. Als er kennis is, is er ook waarheid, want je kunt geen dingen weten die onwaar zijn……..(lacht) Er zijn veel waarheden,…..maar het is de kunst ze te weten te komen.’
‘Terecht stel je de vraag of als jij iets geels ziet, je hetzelfde ziet als ik. Kleur is gedeeltelijk subjectief. Geel zijn heeft iets te maken met hoe onze ogen en hersenen licht verwerken. Bij andere eigenschappen is dat niet zo: vorm, maat en inhoud van een ding hangen niet af van hoe wij ze ervaren.’
‘Het is niet eerlijk mensen voor honderd procent verantwoordelijk te houden voor wat en wie ze zijn. Soms zijn de mogelijkheden van een persoon door tal van oorzaken zeer beperkt. Dat impliceert, dat je in sommige gevallen mensen ook niet verantwoordelijk moet houden voor hun gedrag. Toch blijft de vraag of ze op sommige momenten niet zelf hebben kunnen kiezen. Wie zal het zeggen? De menselijke geest is zo ingewikkeld.’
‘Je kunt prima filosofie bedrijven zonder een goede psycholoog te zijn. Maar als je over de mens na gaat denken moet je je verdiepen in de psychologie.’
‘Filosofen zijn reflectief, beschouwend en indirect reagerend en dus misschien wel niet erg praktisch. Of laat ik maar voor mezelf spreken: ik ben in elk geval niet zo praktisch. Hoewel collega’s altijd grappen dat ze toch wel kunnen merken dat ik in Delft heb gestudeerd als ik eens een computerprobleempje oplos.’